|
«چکیده»
در چند دهه اخیر اطلاعات علمی گسترده‌ای در مورد
تغذیه با شیر مادر منتشر شده است. تأثیر اعجاب انگیز تغذیه با شیر مادر بر سلامت
مادر و کودک، رشد و بقای کودک، کاهش مرگ و میر، ارضای نیازهای عاطفی کودک، احساس
امنیت او و نیز صرفه جویی اقتصادی در بعد خانواده و در بعد کشوری، سازمانهای
بین‌المللی را بر آن داشته که با مشورت و جلسه‌های متعدد و از راههای گوناگون، برای
ترویج تغذیه با شیر مادر تلاش کنند. (11)
سازمان جهانی بهداشت و یونیسف، تغذیه انحصاری
شیرخواران با شیر مادر را برای مدت 6 ماه توصیه می‌کنند. به این معنی که در 6 ماه
اول زندگی، نوزادان فقط از شیر مادر تغذیه شوند و حتی آب و یا مایع دیگری به آنها
داده نشود. (21) اما در سراسر جهان تعداد معدودی از نوزادان برای بیش از چند هفته
اول به طور انحصاری با شیر مادر تغذیه می‌شوند. (88)
در این پایان نامه، به منظور بررسی عملکرد
پزشکان متخصص و ماما در مواجهه با کاهش شیر مادران تحقیق صورت گرفته است. در بررسی
آماری با 200 پزشک متخصص و ماما در چهار بخش تهران و شهرستان کرج مصاحبه انجام شده
است به منظور اینکه مشخص گردد که در جهت افزایش شیر مادران، کدامیک از دو داروی
شیرافزا (گیاهی) و یا متوکلوپرامید (شیمیایی) را تجویز می‌کنند و علت
چیست؟
بررسی نتایج حاصل از تحقیق نشان داده که کلیّه
پزشکان، در درجه اول به موارد طبیعی از جمله تغذیه کامل و کافی مادر شیرده، آرامش
روحی و حمایت عاطفی او از طرف خانواده و شیردهی مکرّر نوزاد اشاره نموده اند. 66
درصد پزشکان، قطره گیاهی شیر افزا را توصیه کرده اند، 5/16 درصد نیز قرص (یا قطره)
متوکلوپرامید را تجویز کرده و 5/15 درصد فقط به رعایت موارد طبیعی مذکور اشاره
داشته اند و هیچ دارویی توصیه نکرده اند.
این نتایج در کل بیانگر این است که اکثر پزشکان
ترجیح می‌دهند تا حدّ ممکن داروی شیمیایی تجویز نکنند. به جهت بررسی ارتباط دیدگاه
پزشکان در زمینه تجویز با تخصص آنها، از روش آماری مجذور خی استفاده شد. نتایج نشان
داد که دیدگاه پزشکان در رابطه با تجویز دارو ارتباطی با نوع تخصّص آنها ندارد و
صرفنظر از اینکه متخصص اطفال یا متخصص زنان – زایمان و یا ماما باشند، از تجویز
داروی شیمیایی تا آنجا که مقدور است، خودداری می‌نمایند و جامعه متخصص کشور ما
(صرفنظر از نوع تخصص) در جهت کمک به افزایش شیر مادر، همچنان گرایش بیشتری به
فرآورده‌های گیاهی دارند.
«مقدمه»
کلیه سازمانهای مهم ملی و بین‌المللی بهداشت و
گروههایی که با تغذیه مادر و کودک سر و کار دارند، تغذیه با شیر مادر را برای
نوزادانی که به موقع متولد شده اند[1]، توصیه می‌کنند. دلیل این امر آن است که شیر
مادر بهترین انتخاب برای شیردهی نوزاد است و حاوی حدود 200 ماده می‌باشد که توسط
غدد شیری در پاسخ به تقاضای نوزاد و مکیدن او تولید می‌شود. (13)
در مهر ماه سال 1369 در محل سازمان ملل متحد،
ترویج تغذیه با شیر مادر به عنوان یکی از اهداف مهم به تصویب رسید. سپس در مرداد
ماه سال 1370 در ایتالیا برنامه‌ای تدوین گردید مبنی بر اینکه مادران شیرده باید
بتوانند تا 6 ماهگی نوزاد را فقط با شیر خود و بعد به همراه تغذیه کمکی تا 2 سالگی
شیر دهند. (11) در این رابطه، توصیه آکادمی کودکان امریکا این است که نوزادان باید
به مدت 4 تا 6 ماه فقط از شیر مادر تغذیه شوند. (13)
مطالعات پزشکی فراوان بر روی شیر مادر، نشان
داده است که در طی زمان شیردهی، ترکیب شیر لحظه به لحظه تغییر می‌کند. این تغییر
متناسب با نیاز نوزاد و به منظور تغذیه ایده‌آل او در جهت رشد و تکامل است و هرگز
دو مادر، شیر با کیفیت یکسان تولید نمی‌کنند. (13)
با گذشت زمان و صنعتی شدن جوامع، تعداد قابل
توجّهی از مادران، تمایلی به شیردهی ندارند، یا به دلایل مختلف از جمله اشتغال و
تحصیل و در نتیجه عدم حضور در منزل به منظور شیردهی و از طرفی به دلیل مشکلات روحی
و جسمی، فرزندان از نعمت شیر مادر محروم می‌شوند. (21)
آخرین آمار منتشر شده از سوی وزارت بهداشت،
درمان و آموزش پزشکی از کل کشور (مهر ماه سال 1379)، نشان میدهد که تغذیه انحصاری
با شیر مادر تا 6 ماهگی در کل کشور 1/44 درصد بوده است. همچنین این رقم در استان
تهران (جدا از شهر تهران) 8/38 درصد می‌باشد. در شهر تهران نیز این بررسی، عدد 1/38
درصد را نشان میدهد که متأسّفانه نتایج مذکور چه در کل کشور و چه در استان تهران و
شهر تهران، رضایت بخش نیست و هنوز آگاهی مادران از ضرورت تغذیه انحصاری با شیر مادر
کافی نیست. (22)
حل این مشکل نیازمند افزایش آگاهی عمومی
خانواده‌ها و نیز بالا بردن دانش تخصصی پزشکان، داروسازان به عنوان مشاور پزشک و
راهنمای بیمار، کارشناسان تغذیه و بالاخره ماماها و فراهم آوردن شرایطی برای
مادران است که شیر کافی برای شیردهی داشته باشند و بتوانند تغذیه انحصاری کودک را
ادامه دهند. به همین منظور تحقیقی صورت گرفت و 200 پزشک (76 نفر متخصص اطفال – 92
نفر متخصص زنان - زایمان و 32 نفر ماما) در سطح شهر تهران (شمال – جنوب – شرق و
غرب) و کرج بزرگ ملاقات گردیدند، به منظور تعیین اینکه 1- در مواجهه با مادران
شیرده با شیر کم چه پیشنهاد می‌کنند؟ 2- کدامیک از دو داروی شیرافزا (گیاهی) و
متوکلوپرامید (شیمیایی) را جهت افزایش شیر مادران تجویز می‌کنند؟
البته تحقیقاتی در بعضی شهرهای ایران صورت گرفته
است از جمله:
تعیین درصد شیرخواران مصرف کننده شیر خشک و
عوامل مؤثر در استفاده از آن نزد شیر خواران مناطق شهری و روستایی شهرستان تاکستان
از استان قزوین (سال 1377). بررسی عوامل مؤثر بر تغذیه با شیر مادر در مادران
مراجعه کننده به مراکز بهداشتی – درمانی شهر تبریز (74-1373).
بررسی طول مدت شیردهی و علل قطع زودرس شیر مادر
در زنان ساکن تهران (1368). نیز تحقیقی با عنوان بررسی و شناخت برخی از ویژگیهای
بیوشیمیایی شیر مادران ایران و نیز بررسی وضعیت رشد و نقش تغذیه با شیر مادر در
کودکان صورت گرفته است.
با بررسی که در مورد انجمن‌های فعّال در کل کشور
انجام شد، مشخص گردید که در حال حاضر یک انجمن غیر دولتی (N.G.O) در تهران با نام
انجمن حمایت از شیر مادر[2] مشغول به کار است. البته یک انجمن به نام انجمن تنظیم
خانواده[3] نیز در تهران وجود دارد که به صورت محدود در مورد شیر مادر برنامه دارد.
در هیچ شهر دیگری در ایران، انجمن حمایت از شیر مادر تشکیل نشده است. وزارت بهداشت،
درمان و آموزش پزشکی در بخش بهداشت خانواده[4] نیز در این زمینه فعالیت
دارد.
فهرست مطالب
|
چکیده |
|
|
مقدمه |
|
|
فصل اول: کلیات |
|
|
1-1- آناتومی پستان |
1 |
|
1-2- بافت شناسی پستان |
5 |
|
1-3- فیزیولوژی پستان |
10 |
|
1-4- تاریخچه کشف هورمون پرولاکتین و شرح اعمال
آن در شیردهی از دیدگاه بیولوژی سلولی |
13 |
|
الف- تاریخچه کشف پرولاکتین |
13 |
|
ب- مهار عمل پرولاکتین |
14 |
|
ج- محرکهای پرولاکتین |
14 |
|
د- اعمال پرولاکتین از دیدگاه بیولوژی
سلولی |
14 |
|
هـ ارزیابی پرولاکتین |
15 |
|
و- نقش پرولاکتین در لاکتوژنز |
15 |
|
1-5 شیر مادر، محتویات و فواید
آن |
16 |
|
الف- آغوز (کلستروم) |
16 |
|
ب- بررسی تفاوت آغوز و شیر
موقتی |
17 |
|
ج- محتویات و فواید شیر مادر |
17 |
|
1-6- تغذیه با شیر مادر |
19 |
|
الف- ناکافی بودن شیر مادر |
20 |
|
ب- موارد قابل توجه در طی
شیردهی |
22 |
|
ج- جلوگیری از بارداری در زمان
شیردهی |
24 |
|
د- از شیرگیری |
25 |
|
1-7- اثرات شیر مادر بر سیستم‌های گوناگون بدن
نوزاد |
25 |
|
الف- تأثیر شیر مادر بر استخوان سازی
نوزاد |
25 |
|
ب- تأثیر شیر مادر بر رشد و تکامل سیستم عصبی
نوزاد |
26 |
|
ج- تأثیر شیر مادر بر سیستم ایمنی نوزاد و حمایت
ایمونولوژیک غیر قابل جایگزینی آن |
26 |
|
د- تأثیر شیر مادر بر تعادل وزن، قد و رشد
نوزاد |
27 |
|
هـ تأثیر شیر مادر بر سیستم تنفسی
نوزاد |
27 |
|
و- تأثیر شیر مادر بر سیستم قلب و عروق نوزاد در
سالهای آتی زندگی |
28 |
|
ز- تأثیر شیر مادر بر سیستم گوارشی
نوزاد |
28 |
|
ح- تأثیر شیر مادر بر سیستم شنوایی
نوزاد |
28 |
|
ط- تأثیر شیر مادر بر کاهش میزان کم خونی
نوزاد |
29 |
|
ی- تأثیر شیر مادر در پیشگیری از دیابت نوع
2 |
29 |
|
ک- تأثیر تغذیه با شیر مادر بر مننژیت ناشی از
هموفیلوس آنفلوآنزا |
29 |
|
1-8- فواید شیردهی بر مادر
شیرده |
29 |
|
1-9- مقایسه محتوای شیر مادر با شیر
گاو |
30 |
|
1-10- محتوای شیر خشک و مضرات آن در مقایسه با
شیر مادر |
31 |
|
1-11- خطرات شیرخشک |
34 |
|
1-12- موارد منع شیردهی |
34 |
|
1-13- مادران شیرده شاغل |
35 |
|
1-14- تأثیر الکل بر شیردهی |
36 |
|
1-15- تأثیر سیگار بر شیردهی |
38 |
|
1-16- بیماریهای پستان |
39 |
|
1-16-1- ناهنجاریهای رشد پستان |
39 |
|
1-16-2- ترشّحات غیر طبیعی
پستان |
39 |
|
1-16-3- غدد پستان |
40 |
|
1-16-4- ترک و زخم نوک پستان، راههای پیشگیری و
درمان |
42 |
|
1-16-5- پدیده رینود |
43 |
|
1-16-6- حساسیت موضعی پستان |
44 |
|
1-16-7- تورم و پرخونی پستان |
45 |
|
1-16-8- التهاب پستان |
46 |
|
1-16-9- آبسه پستان |
46 |
|
1-17- شیردهی و داروها |
46 |
|
1-17-1- فاکتورهای مؤثر در ترشّح دارو و ورود آن
به داخل شیر |
47 |
|
1-17-2- مکانیزم انتقال داروها به داخل
شیر |
48 |
|
1-17-3- دسته داروها بر حسب مضر یا بی ضرر بودن
در طی شیردهی |
48 |
|
1-17-3-1- دسته داروهای بی‌ضرر در طی
شیردهی |
48 |
|
1-17-3-2- دسته داروهایی که در طی شیردهی کمتر
ایمن هستند |
51 |
|
1-17-3-3- دسته داروهایی که در طی شیردهی خطرناک
هستند |
52 |
|
1-17-4- موارد قابل ذکر در مورد مصرف داروها در
طی شیردهی |
53 |
|
1-17-5- دم کرده‌های گیاهی بی‌ضرر در طی
شیردهی |
54 |
|
1-17-6- اشعه X و اسکن‌ها در طی
شیردهی |
65 |
|
فصل دوم: محرکهای شیردهی (گیاهی و
شیمیایی) |
|
|
2-1- گیاهان داروئی محرک شیردهی |
66 |
|
2-2- قطره گیاهی شیرافزا |
81 |
|
2-2-1- مواد مؤثره گیاهان موجود در قطره
شیرافزا |
81 |
|
2-2-2- فارماکولوژی |
82 |
|
2-3- محرکهای شیمیایی: داروهای محرک
شیردهی |
93 |
|
2-3-1- متوکلوپرامید، دارویی با عارضه جانبی
شیرافزایی |
93 |
|
فصل سوم: بررسی آماری و نتایج |
|
|
3-1- مطالب جمع‌آوری شده حاصل از نظریات 200
پزشک (متخصص زنان، اطفال و ماما) |
100 |
|
3-1-1- بررسی معیارهای پزشکان در مورد سنجش کافی
بودن میزان شیر مادر |
100 |
|
3-1-2- بررسی علل ناکافی بودن میزان شیر
مادر |
100 |
|
3-1-3- موارد ذکر شده به منظور افزایش شیردهی در
درجه اول |
100 |
|
3-1-4- بررسی آمار بدست آمده از پزشکان (بر حسب
درصد) |
101 |
|
3-1-5- علل تجویز فرآورده های خوراکی
متوکلوپرامید |
101 |
|
3-1-6- علل تجویز قطره شیر افزا |
101 |
|
3-1-7- علل عدم تجویز فرآورده های خوراکی
متوکلوپرامید توسط آن دسته از پزشکان که آنرا تجویز نمی‌کنند |
101 |
|
3-1-8- علل عدم تجویز قطره شیرافزا توسط آن دسته
از پزشکان که آنرا تجویز نمی‌کنند |
102 |
|
3-1-9- سایر موارد دارویی تجویز شده به منظور
افزایش شیر مادر |
102 |
|
3-2- ترسیم نتایج حاصل به صورت جدول و نمودار
ستونی |
103 |
|
3-3- استفاده از روش آماری مجذور
خی |
104 |
|
3-4- آزمون فرض صفر و مقابل و ترسیم جدول
فراوانی‌های مورد انتظار بر اساس آن |
104 |
|
3-5- فرمول مجذور خی و محاسبات |
105 |
|
فصل چهارم |
|
|
بحث و نتیجه‌گیری |
106 |
|
خلاصه انگلیسی |
108 |
|
فصل پنجم: مراجع
فهرست اشکال
|
شماره شکل
|
عنوان |
صفحه |
|
شکل 1-1 |
ساختمان پستان در زن |
4 |
|
شکل 1-2 |
مسیرهای اصلی تخلیه لنفاوی
پستان |
4 |
|
شکل 1-3 |
نمونه یک سلول آلوئولی غدد پستانی با سلولهای
میواپی تلیال قابل انقباض |
9 |
|
شکل 1-4 |
ترشّح اجزای شیر توسط سلول اپی تلیوم آلوئولار و
عبور داروها به داخل و خارج آن |
50 |
|
شکل 2-1 |
Foeniculum vulgare |
83 |
|
شکل 2-2 |
Carum carvi |
84 |
|
شکل 2-3 |
Anethum graveolens |
85 |
|
شکل 2-4 |
Trigonella foenum-graecum |
86 |
|
شکل 2-5 |
Ocimum basilicum |
87 |
|
شکل 2-6 |
Urtica dioica |
88 |
|
شکل 2-7 |
Coriandrum sativum |
89 |
|
شکل 2-8 |
Daucus carota |
90 |
|
شکل 2-9 |
Linum usitatissimum |
91 |
|
شکل 2-10 |
Cnicus benedictus |
92 |
|
[1]- Full term
[2]- «انجمن حمایت از شیر مادر»: تهران – خ ولی
عصر – بالاتر از م ولی عصر – کوچه دانش کیان – پلاک 24
[3]- «انجمن تنظیم خانواده» : تهران – میدان
محسنی
[4]- «وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی»:
تهران – خیابان جمهوری – تقاطع حافظ | 
